Οι αγορές έχουν μετατραπεί σε μηχανές παραγωγής κρίσεων, υποστηρίζει η Ναόμι Κλάιν σ’ ένα βιβλίο–κριτική του νεοφιλελευθερισμού The Guardian
Naomi Klein
The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism
εκδ. Allen Lane, σελ. 576
Τις περασμένες δεκαετίες, πολλές ιδέες της άκρας Αριστεράς βρήκαν νέα στέγη στη Δεξιά. Ο Λένιν πίστευε ότι σε συνθήκες καταστροφικής αναταραχής η ανθρωπότητα προχωράει ταχύτερα – τώρα η ιδέα ότι η οικονομική πρόοδος μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τη διάλυση ολόκληρων κοινωνιών αποτελεί σημαντικό μέρος της νεοφιλελεύθερης λατρείας για την ελεύθερη αγορά. Οι οικονομίες σοβιετικού στυλ άφησαν μια κληρονομιά ανθρώπινης και οικολογικής καταστροφής, ενώ οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν παρόμοια αποτελέσματα σε πολλές χώρες. Ωστόσο, παρόλο που η μαρξιστική πίστη στον κεντρικό σχεδιασμό έχει πλέον ελάχιστους φανατικούς, μια σχεδόν θρησκευτική πίστη στην ελεύθερη αγορά εξακολουθεί να διαμορφώνει την πολιτική των κυβερνήσεων.
Χώρες–παραδείγματα
Πολλοί ερευνητές έχουν επισημάνει την αναστάτωση και την καταστροφή που έχουν συνοδέψει την επιβολή της ελεύθερης αγοράς σ’ όλο τον κόσμο. Είτε πρόκειται για την Αφρική, την Ασία, τη Λατινική Αμερική ή τη μετακομμουνιστική Ευρώπη, η πολιτική των σαρωτικών ιδιωτικοποιήσεων και των δομικών μεταρρυθμίσεων οδήγησε σε πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και σε μαζικής κλίμακας κοινωνική εξαθλίωση. Οποιος έχει παρακολουθήσει μια χώρα να γκρεμίζεται στο βάραθρο της κρίσης καθώς οι γραφειοκράτες του ΔΝΤ επιβάλλανε τη μια περικοπή μετά την άλλη κυνηγώντας το άγιο δισκοπότηρο της σταθεροποίησης, θα αναγνωρίσει τη διαδικασία που περιγράφει η Ναόμι Κλάιν στο τελευταίο και σημαντικότερο έως τώρα βιβλίο της. Οταν επισκέφθηκα την Αργεντινή λίγο πριν από την οικονομική κατάρρευση του 2002, είδα την κυβέρνηση να παλεύει να εφαρμόσει τις εντολές του ΔΝΤ για περικοπή των δημόσιων δαπανών σε μια περίοδο που η οικονομία ήδη συρρικνωνόταν ραγδαία. Το αποτέλεσμα ήταν προβλέψιμο και η χώρα βυθίστηκε σε μια ύφεση με καταστροφικές συνέπειες όσον αφορά τη φτώχεια και την κοινωνική αποσάθρωση.
Η Κλάιν πιστεύει ότι ο νεοφιλελευθερισμός ανήκει «στα κλειστά, φονταμενταλιστικά δόγματα που δεν μπορούν να συνυπάρχουν με άλλα συστήματα πίστης... Ο κόσμος όπως είναι πρέπει να εξαλειφθεί για να ανοίξει ο δρόμος για την εξαγνιστική τους φαντασίωση». Οι κοινωνικές καταρρεύσεις που έχουν συνοδέψει τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές δεν είναι αποτέλεσμα ανεπάρκειας ή κακής διοίκησης. Είναι ενσωματωμένες στο πρόγραμμα της «απελευθερωμένης αγοράς», που μπορεί να προχωρήσει μόνο με φόντο την καταστροφή.
«Ενα οικονομικό σύστημα που απαιτεί συνεχή ανάπτυξη, ενώ εμποδίζει κάθε σοβαρή προσπάθεια για προστασία του περιβάλλοντος, παράγει από μόνο του μια σταθερή ροή καταστροφών, είτε αυτές είναι στρατιωτικές, οικολογικές ή οικονομικές. Η όρεξη για εύκολα, βραχυπρόθεσμα κέρδη που προσφέρονται από καθαρά κερδοσκοπικές επενδύσεις έχει μετατρέψει τις αγορές χρήματος, εμπορευμάτων και ακινήτων σε μηχανές παραγωγής κρίσεων». Περιδιαβάζοντας τον κόσμο, η Ναόμι Κλάιν εκθέτει τις εκπληκτικά πανομοιότυπες πολιτικές που έκαναν δυνατή την επιβολή της ελεύθερης αγοράς σε χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Χιλή του Πινοτσέτ, η Ρωσία του Γέλτσιν, η Κίνα, το Ιράκ μετά τον Σαντάμ.
«Θεραπεία–σοκ»
Σε μια συναρπαστική και τρομακτική εξέταση της αθέατης πλευράς της πρόσφατης ιστορίας, η Κλάιν σημειώνει τις συγγένειες ανάμεσα στην πολιτική της θεραπείας–σοκ που επιβάλλεται κατά τη μετάβαση προς την ελεύθερη αγορά και τις τεχνικές βασανιστηρίων που έχουν εφαρμοστεί από τις ΗΠΑ στη διάρκεια του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Ανοίγει το πρώτο της κεφάλαιο με μια συζήτηση που είχε με ένα θύμα των πειραμάτων διανοητικού ελέγχου, που έγιναν στον Καναδά τη δεκαετία του ’50, όπου χρησιμοποιήθηκαν άνθρωποι που υπέφεραν από ελάσσονες ψυχικές διαταραχές για να δοκιμαστούν πάνω τους τεχνικές «αποδόμησης», με στόχο να διαλύσουν και να ανασχηματίσουν την προσωπικότητά τους. Εφαρμόζοντας θεραπείες ηλεκτροσόκ, αισθητηριακό αποκλεισμό και φαρμακευτικά παραγόμενο κώμα, τα πειράματα αυτά βοήθησαν να αναπτυχθούν οι «εξαναγκαστικές τεχνικές ανάκρισης» που έχουν εφαρμοστεί στο Γκουαντάναμο.
Η Κλάιν χρησιμοποιεί τα βασανιστήρια ως μεταφορικό σχήμα και δεν ισχυρίζεται ότι υπάρχει σχέση αιτίας - αποτελέσματος ανάμεσα στην επανεμφάνισή τους και την ανάδυση της νεοφιλελεύθερης «θεραπείας– σοκ». Υποδεικνύει όμως μερικές ανησυχητικές ομοιότητες. Πρόσωπα και κοινωνίες έχουν «αποδομηθεί» με στόχο να ανακατασκευαστούν πάνω σε διαφορετικό, πιο «ορθολογικό» πρότυπο. Σε κάθε περίπτωση, τα πειράματα απέτυχαν, ενώ έχουν προκαλέσει μακροχρόνιες και συχνά ανεπανόρθωτες βλάβες σε εκείνους που τα υπέστησαν.
Κέρδη πάνω στα ερείπια
Εχει όμως αποτύχει το πείραμα της ελεύθερης αγοράς; Οπως βλέπει τα πράγματα η Κλάιν, η θεραπεία–σοκ της ελεύθερης αγοράς πιθανόν να έχει καταφέρει να πετύχει τους στόχους της. Το Ιράκ μετά την επέμβαση μπορεί να είναι «μια φρικαλέα δυστοπία όπου πηγαίνοντας σε μια απλή επαγγελματική συνάντηση μπορεί να καταλήξεις λιντσαρισμένος, καμένος ή αποκεφαλισμένος».
Κι όμως, όπως επισημαίνει, η Χαλιμπάρτον αποκομίζει ωραιότατα κέρδη από τις δραστηριότητές της στο Ιράκ. Μια ολόκληρη κοινωνία έχει καταστραφεί, αλλά οι μεγάλες εταιρείες που κάνουν δουλειές πάνω στα ερείπια τα πάνε αρκετά καλά. Το συμπέρασμα της Κλάιν, επομένως, φαίνεται να είναι ότι –τουλάχιστον σύμφωνα με τους δικούς του, κερδοκεντρικούς όρους– ο καπιταλισμός της καταστροφής λειτουργεί.
Ιδεολογία και εγκλήματα
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι περιουσίες έχουν συσσωρευτεί από τον πόλεμο του Ιράκ, όπως και από άλλα πειράματα του καπιταλισμού της καταστροφής. Ωστόσο, δεν έχω πειστεί ότι οι μεγάλες εταιρείες που η Κλάιν επιτιμά στο βιβλίο της κατανοούν ή ελέγχουν τον αναρχικό παγκόσμιο καπιταλισμό που έχει αφεθεί να αναπτυχθεί τις τελευταίες δεκαετίες – με τον ίδιο τρόπο που οι νεοφιλελεύθερες ιδεολογίες, οι οποίες τον βοήθησαν να δημιουργηθεί, δεν προβλέψανε πού θα οδηγούσε. Η Κλάιν σωστά επιμένει ότι η ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς οφείλει να αναλάβει ευθύνη για τα εγκλήματα που διαπράττονται στο όνομά της – όπως και η μαρξιστική ιδεολογία πρέπει να αναλάβει ευθύνη για τα εγκλήματα του κομμουνισμού.
Δεν αναφέρεται, όμως, στις ψευδαισθήσεις με τις οποίες είχαν τυφλωθεί οι νεοφιλελεύθεροι ιδεολόγοι. Ο Μίλτον Φρίντμαν και οι μαθητές του πίστευαν ότι μια δυτικού στυλ ελεύθερη αγορά θα ξεπηδούσε αυθόρμητα στη μετακομμουνιστική Ρωσία. Εμειναν άναυδοι όταν ο κεντρικός σχεδιασμός αντικαταστάθηκε με τη μαφιόζικη κλεπτοκρατία της δεκαετίας του ’90. Και ήταν απροετοίμαστοι για την επικράτηση του βασισμένου στους φυσικούς πόρους κρατικού καπιταλισμού του Πούτιν. Οι ιδεολόγοι αυτοί προέκτειναν τα ουτοπικά τους σχήματα με μεσσιανικό ζήλο και έμειναν αποσβολωμένοι από την ιστορία, καθώς το φωτεινό μέλλον που με πίστη προέβλεπαν δεν έφτασε ποτέ.
Αλυτα προβλήματα
Η νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων ήδη αντιμετωπίζει άλυτα προβλήματα. Ο πόλεμος στο Ιράκ δημιούργησε ένα εξαθλιωμένο κράτος με αποτέλεσμα το πετρέλαιο του Κόλπου –το οποίο ένας πρώην επικεφαλής των στρατιωτικών διοικητών των αμερικανικών δυνάμεων αποκάλεσε «την κεντρική φλέβα του παγκόσμιου καπιταλισμού»– είναι λιγότερο ασφαλές από πριν.
Αντιμέτωπη με πιθανή ήττα στο Ιράκ, η κυβέρνηση Μπους φαίνεται να στρέφεται προς μια επίθεση στο Ιράν – μια απεγνωσμένη κίνηση που θα πολλαπλασίαζε την υπάρχουσα καταστροφή. Ταυτόχρονα, η χρηματοπιστωτική κρίση έχει φτάσει στην καρδιά της Αμερικής, καθώς οι κερδοσκοπικές πιστωτικές αγορές έχουν απλωθεί σε όλο το σύστημα. Είναι αδύνατον να προβλέψουμε πώς θα αναπτυχθούν αυτές οι κρίσεις, δύσκολα όμως μπορεί κανείς να αντισταθεί στην υποψία ότι ο «καπιταλισμός της καταστροφής» δημιουργεί τώρα καταστροφές πολύ μεγαλύτερες απ’ όσο μπορεί να ελέγξει.http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_30/09/2007_243038
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου